Istnieje potrzeba wdrażania działań na poziomie podstawowym i systemowym w celu minimalizowania ryzyka chorób współtowarzyszących alergii i tym samym optymalizowania jakości życia pacjenta. Alergia uznawana jest za chorobę cywilizacyjną XXI wieku. W wielu obserwacjach epidemiologicznych stwierdzono znaczny wzrost częstości występowania alergicznego nieżytu nosa i astmy oskrzelowej w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat. W krajach wysokorozwiniętych częstość występowania alergii szacuje się na poziomie 20–30 proc. Ze względu na obserwowaną skalę zjawiska istnieje potrzeba wdrażania działań na poziomie podstawowym i systemowym, aby minimalizować ryzyko chorób współtowarzyszących alergii i tym samym optymalizować jakość życia pacjenta. W przeciwieństwie do „teorii minimalizacji ekspozycji na alergeny” w profilaktyce chorób alergicznych coraz częściej mówi się o wytworzeniu tolerancji na czynnik alergizujący. Z jednej strony istnieje przekonanie, że stosowane działania prewencyjne wpływają zapobiegawczo i minimalizują ryzyko chorób współistniejących, a z drugiej strony nie ma wystarczających dowodów na tzw. dużą siłę oddziaływania, potwierdzających skuteczność stosowanych działań profilaktycznych. Niewątpliwie badania przesiewowe stanowią istotną składową prewencji, a przeprowadzone zgodnie z wystandaryzowanym algorytmem obrazują nie tylko skalę zjawiska, lecz także personalizują indywidualnie problemy pacjenta. Jednym z kluczowych ograniczeń badań przesiewowych jest ich kosztochłonność. Dotyczy to w szczególności badań screeningowych o charakterze populacyjnym (mass/population screening), gdzie ze względu na skalę działania niezbędne są wysokie nakłady. Postęp medycyny w obszarze nowo wdrażanych technologii wykorzystywanych między innymi w badaniach przesiewowych określanych mianem e-health wymiernie przekłada się na możliwość monitorowania terapii i prowadzenia pacjentów obciążonych chorobami alergicznymi. Na podstawie istniejących standardów, takich jak ISAAC (International Study of Asthma and Allergy in Childhood) i ECRHS (European Community Respiratory Health Survey II), możliwe jest opracowanie systemów umożliwiających diagnostykę przedmedyczną w zakresie chorób alergicznych. Propozycją takiego rozwiązania jest projekt e-Allergy wdrożony na trzech etapach: w systemie ochrony zdrowia, w profilaktyce drugorzędowej oraz w badaniach epidemiologicznych. W systemie ochrony zdrowia e-Allergy może służyć do klasyfikacji pacjentów oraz jako wsparcie w procesie diagnostyki dla lekarzy pierwszego kontaktu oraz specjalistów. Drugi obszar, w którym możliwe jest efektywne wykorzystanie systemu e-Allergy, to populacyjne badania screeningowe, czyli forma profilaktyki drugorzędowej. W zakresie badań epidemiologicznych system e-Allergy może stanowić jedno z podstawowych narzędzi do pomiaru częstości występowania chorób alergicznych w badanej populacji. Przy zachowaniu wewnętrznej spójności kwestionariusz e-Allergy może być łączony z innymi narzędziami badawczymi, umożliwiając tym samym dowolne poszerzenie problematyki badawczej. Przykładem realizowanych działań w ramach profilaktyki drugorzędowej w chorobach alergicznych są dwa projekty realizowane w Polsce z funduszy przeznaczonych na naukę: Epidemiologia Chorób Alergicznych w Polsce (ECAP) i Badanie, rozwijanie i promowanie zagadnień związanych z czynnikami ryzyka chorób alergicznych i astmy, w tym szczególnie pochodzenia powietrzno-pochodnego. Projekt ECAP stanowił kontynuację ogólnoeuropejskich badań ECRHS II. Przy projektowaniu badania ECAP wykorzystano również założenia oraz metodologię badań ISAAC. Projekt ECAP w założeniu obejmował populację dorosłych w wieku 20–44 lata (standard ECRHS) oraz dzieci 6–7 i 13–14 lat (standard ISAAC) zamieszkującą osiem spośród największych polskich aglomeracji miejskich oraz jeden obszar o charakterze wiejskim. Projekt realizowany był techniką CAPI (Computer Assisted Personal Interviewing), czyli wywiadów indywidualnych wspomaganych komputerowo, za pomocą urządzeń PDA (Personal Digital Assistant). Po zakończeniu każdego wywiadu wszystkie zebrane dane były automatycznie przesyłane do centrali z wykorzystaniem systemu GPRS. Wykorzystanie tej technologii oznaczało, że centralna baza danych była aktualizowana automatycznie każdego dnia. Umożliwiło to daleko posuniętą kontrolę nad realizacją badania i pracą ankieterów. Korzystanie z urządzeń PDA znacznie ułatwiło pracę ankietera, gdyż program automatycznie stosował procedury związane z filtrowaniem pytań. W projekcie ECAP zastosowano system informatyczny o nazwie Mobilny Ankieter. Jest to system wspomagający i optymalizujący prowadzenie badań opinii, badań marketingowych, jak również badań epidemiologicznych. System składa się z dwóch części – biurowej i mobilnej. Część biurowa dostępna jest przez przeglądarkę internetową w sieci rozległej lub w sieci lokalnej. Część mobilna działa na urządzeniach typu PDA opartych na platformie Pocket PC. Projekt zakładał dwa podstawowe etapy badań terenowych: etap I: badanie kwestionariuszowe (łącznie 22,5 tys. respondentów); etap II: uzupełniające badanie medyczne (30 proc. przebadanych kwestionariuszem ECAP). Badanie ambulatoryjne realizowane było według ustalonego algorytmu i dotyczyło: wywiadu lekarskiego, punktowych testów skórnych (Allergopharma, Nexter; brzoza, trawy/zboża, bylica, Dermatophagoides pteronyssinus, Dermatophagoides fariane, pleśnie I; Botrytis cinerea, Cladosporium herbarium, Alternaria tenuis, Curvularia lunata, Fudarium miniliforme, Helmintho sporium, pleśnie II; Aspergillus fumigatis, Mucom mucedo, Penicilinum notatum, Pullularia pullulans, Rhizopus nigricans, Sepula lacrymans, pies, kot, leszczyna, olcha, żyto, babka lancetowa, Clodosporium herbarium, Alternaria tenuis, kontrolę ujemną i dodatnią – histamina), spirometrii (Easy One, Aeromedica) z próbą rozkurczową, maksymalnego przepływu nosowego wdechowego (PNIF) i badań immunologicznych/genetycznych. Grupa była dobrana w sposób losowy. Losowanie (na podstawie numeru PESEL) zostało przeprowadzone przez Departament Rozwoju i Rejestru w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji. Badanie było realizowane w ramach projektu celowego 6 PO5 2005 C/06572 „Wdrożenie systemu profilaktyki i wczesnej wykrywalności chorób alergicznych w Polsce” na zlecenie Ministra Zdrowia. Podstawowymi celami badania były: - określenie częstości występowania chorób alergicznych oraz uczulenia na najważniejsze alergeny. Dzięki zastosowaniu metodologii zbliżonej do tej stosowanej na świecie możliwe jest dokonywanie porównań międzynarodowych; - określenie warunków mieszkaniowych pacjentów z uwzględnieniem m.in. takich parametrów jak: rodzaj zabudowy, zawilgocenie, powierzchnia mieszkania, wentylacja, kontakt ze zwierzętami itp. - określenie znaczenia wieku, płci, statusu ekonomicznego i socjalnego oraz wpływów rodzinnych lub genetycznych dla ryzyka zachorowania na choroby alergiczne; - określenie na terenie jednego z obszarów badawczych roli i częstości występowania parazytoz u pacjentów z objawami alergii w porównaniu do osób zdrowych i w stanach immunosupresji; - ocena dostępności pacjentów ze schorzeniami alergicznymi do specjalistycznej opieki lekarskiej oraz jakości stosowanej farmakologicznej terapii alergoz; - opracowanie prostych i tanich zasad (standardu) wczesnego wykrywania chorób alergicznych w ramach krajowej podstawowej opieki zdrowotnej, z określeniem kryteriów o najwyższej osiągalnej czułości i swoistości, uzasadniających skierowania do wysoko specjalistycznej opieki alergologicznej. Obszar badania, wybór obszarów badawczych został przeprowadzony na podstawie wytycznych ECRHS, które zakładały, iż będą to tereny: - zamieszkałe przez około 150 tys. osób; - zamknięte w obrębie istniejących granic administracyjnych; - posiadające aktualne operaty losowania, na podstawie których można dobrać próbę osób w wieku 20–44 lata. Wyniki badania ECAP wskazały, że alergię potwierdzoną w badaniu ambulatoryjnym miało blisko 40 proc. badanych, natomiast w przypadku astmy odsetek ten sięgał 11 proc. Drugim, obecnie realizowanym projektem w ramach badań screeningowych w chorobach alergicznych jest projekt „Badanie, rozwijanie i promowanie zagadnień związanych z czynnikami ryzyka chorób alergicznych i astmy, w tym szczególnie pochodzenia powietrzno-pochodnego” z funduszy Ministerstwa Zdrowia i we współpracy z Instytutem Ochrony Zdrowia, Silvermedią SA, Onetem PL. Celem projektu jest wdrażanie działań edukacyjnych w chorobach alergicznych, zwłaszcza w populacji dzieci i młodzieży. Realizacja badań przesiewowych w ramach projektu wymiernie poprawia dostępność oraz monitorowanie leczenia za pomocą nowoczesnych narzędzi teleinformatycznych z zakresu e-health. Badanie obejmuje grupę 10 tys. dzieci i młodzieży w wieku szkolnym (6–18 lat). Każde dziecko w ramach danej szkoły ma możliwość wzięcia udziału w badaniu przesiewowym. W badaniu wykorzystano algorytm e-Allergy (oparty na doświadczeniach kompleksowych rozwiązań teleinformatycznych MACVIA-ARIA Sentinel NetworK for Allergic Rhinitis (MASK)), który służy do wczesnej przedmedycznej oceny ryzyka wybranych chorób alergicznych. Algorytm został opracowany przy wykorzystaniu danych z projektu ECAP. Głównymi celami projektu są: realizacja badania przesiewowego (na bazie doświadczeń ECAP); personalizowane rekomendacje i kreowanie dalszej ścieżki diagnostyczno-terapeutycznej w zależności od wyniku testu przesiewowego; weryfikacja dostępności najbliżej położonej miejsca zamieszkania poradni alergologicznej. Efektem realizowanych zadań w ramach projektu jest ogólnopolska kampania społeczna, kierowana zarówno do dzieci, młodzieży, jak i nauczycieli. Realizowana jest przez dystrybucję materiałów informacyjno-edukacyjnych, spotkania informacyjno-edukacyjne i publikacje w mediach elektronicznych. Ze względu na wszechstronność zadań projekt wkomponowuje się w nadrzędne zadania GARD (Światowe Stowarzyszenie dla Zwalczania Chorób Układu Oddechowego), którego głównym celem jest opracowanie kompleksowego podejścia do problemów pacjentów z chorobami układu oddechowego i wypracowanie zintegrowanego systemu działań prewencyjnych w chorobach przewlekłych. System e-Allergy ze względu na skuteczność klasyfikacji, mierzonej wysoko, bo na poziomie około 80 proc., jest skutecznym narzędziem badań przesiewowych realizowanych w kierunku chorób alergicznych. (Współautor: dr n. o zdr. Edyta Krzych-Fałta, Zakład Profilaktyki Zagrożeń Środowiskowych i Alergologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego)